科布多

科布多（满语：ᡴᠣᠪᡩᠣ，穆麟德轉寫：Kobdo；蒙古语：ᠬᠣᠪᠳᠤ，鲍培转写：Qobdo，西里尔字母：Ховд），一作和卜多，原為中國清代城名，後用作地區名。雍正八年（1730年）始築科布多城（今蒙古國科布多省省會）。乾隆二十六年（1761年）置科布多參贊大臣，統轄杜爾伯特部及阿爾泰山一帶諸部落。此後，科布多參贊大臣管轄的地域也被稱為“科布多”。其轄地大致相當於今蒙古國科布多省、巴彦乌列盖省、乌布苏省大部分地區，俄羅斯與阿爾泰邊疆區东南部、阿爾泰共和國、及圖瓦共和國唐努山以南地區，中國新疆阿勒泰地區烏倫古河-額爾齊斯河以北，哈薩克斯坦东哈萨克斯坦州東北一隅。同治三年（1864年），科布多西北的阿爾泰淖爾烏梁海被俄國割佔。1907年，分阿爾泰山一帶置阿爾泰。外蒙古獨立後，科布多於1912年被外蒙古軍隊佔領，分屬杜爾伯特達賴汗部（蒙古語：Дөрвөд Далай хан аймаг）和烏恩卓格里圖汗部（蒙古語：Үнэн Зоригт Хан аймаг）管理。1919年，北洋軍佔領外蒙古，科布多地區由北洋政府設官治理。1921年蒙古革命後，北洋軍被驅逐出境，外蒙古執政的蒙古人民黨廢除封建王公盟旗制度，於1923年將二部合併為“钦达木尼乌拉省”（Чандмань уулын аймаг）。1931年2月，行政區劃變更，在钦达木尼乌拉省的基礎上設立烏布蘇省和科布多省^[1]。

沿革[编辑]

清代初年，科布多一帶各部落附屬於蒙古準噶爾部。乾隆年間征伐準噶爾，衛拉特蒙古杜爾伯特部、輝特部及烏梁海各部陸續歸附。乾隆二十六年（1761年），以扎拉豐阿為科布多參贊大臣，駐科布多城。嘉慶末，科布多參贊大臣統轄八部三十二旗：

杜爾伯特部十六旗
- 杜爾伯特左翼十一旗（賽音濟雅哈圖左翼盟）
  - 杜爾伯特汗旗（特固斯庫魯克達賴汗旗）
  - 杜爾伯特左翼中旗
  - 杜爾伯特左翼中左旗
  - 杜爾伯特左翼中前旗
  - 杜爾伯特左翼中後旗
  - 杜爾伯特左翼中上旗
  - 杜爾伯特左翼中下旗
  - 杜爾伯特左翼中前左旗
  - 杜爾伯特左翼中前右旗
  - 杜爾伯特左翼中後左旗
  - 杜爾伯特左翼中後右旗
- 杜爾伯特右翼三旗（賽音濟雅哈圖右翼盟）
  - 杜爾伯特右翼前旗
  - 杜爾伯特右翼前右旗
  - 杜爾伯特右翼中右旗
- 輝特部二旗（附牧於杜爾伯特部）
  - 輝特下前旗（附杜爾伯特右翼）
  - 輝特下後旗（附杜爾伯特左翼）
札哈沁部二旗
- 札哈沁三等信勇公旗
- 札哈沁總管旗
科布多額魯特部一旗
- 額魯特總管旗
明阿特部一旗
- 明阿特旗
阿爾泰烏梁海七旗
- 阿爾泰烏梁海左翼四旗：副都統旗、散秩大臣旗、總管旗二
- 阿爾泰烏梁海右翼三旗：散秩大臣旗、總管旗二
阿爾泰淖爾烏梁海二旗
- 阿爾泰淖爾烏梁海總管旗二
新土爾扈特部二旗（青塞特奇勒圖盟）
- 新土爾扈特左旗
- 新土爾扈特右旗
新和碩特部一旗
- 新和碩特旗

同治三年（1864年），中俄簽訂《勘分西北界約記》，阿爾泰淖爾烏梁海被俄國割佔。不久新疆各地爆發民變，塔爾巴哈臺借科布多所屬阿爾泰烏梁海一帶安置流民。同治六年（1867年），於新土爾扈特部布倫托海置布倫托海辦事大臣，以李雲麟為之。同治八年（1869年）裁撤布倫托海辦事大臣，布倫托海事務仍由科布多參贊大臣管轄。光緒三十二年十二月（1907年初），置阿爾泰辦事大臣，阿爾泰烏梁海、新土爾扈特、新和碩特三部改隸阿爾泰。

宣統三年（1911年）武昌起义發生後，外蒙古的王公們在沙俄支持下擁立第八世哲布尊丹巴呼圖克圖為博克多汗，宣佈外蒙古獨立，隨後派兵進攻烏里雅蘇臺和科布多。杜爾伯特汗噶勒章那木濟勒和那朝克道尔吉贝子（Нацагдорж бэйс）效忠清朝，仍聽科布多參贊大臣溥𨬔節制。然而，噶勒章那木濟勒的長子圖們德勒格爾扎布（蒙古語：Түмэндэлгэржав）宣誓向博克多汗效忠，並利用自己的影響力，使科布多地區的大部份王公均歸附了博克多汗國。1912年5月，黑喇嘛丹毕坚赞、马克思尔扎布等率外蒙古軍隊圍困科布多城。北洋政府電令新疆督軍楊增新派兵援救，但新疆援軍因俄國阻撓等原因遲遲不能開拔。8月，博克多汗國攻陷科布多城（蒙古語：Ховдыг чөлөөлөх байлдаан），驅逐了溥𨬔，不久科布多全境皆被博克多汗國佔領。戰後，博克多汗國在科布多地區的賽音濟雅哈圖左翼盟（Сайн заяатын зүүн гарын чуулган）設杜爾伯特達賴汗部（蒙古語：Дөрвөд Далай хан аймаг）（Дөрвөд Далай хан аймаг），歸杜爾伯特汗圖們德勒格爾扎布統領，下轄12旗；在賽音濟雅哈圖右翼盟（Дөрвөдийн Сайн заяатын баруун гарын чуулган）設烏恩卓格里圖汗部（蒙古語：Үнэн Зоригт Хан аймаг）（Үнэн Зоригт Хан аймаг），歸卓里克圖汗索特那木札木柴統領，下轄15旗。

1923年，蒙古人民黨執政當局依據山川河流對全國省、縣進行改名，左、右兩翼盟的兩個艾马克被合併為“钦达木尼乌拉省”（Чандмань уулын аймаг），原杜爾伯特達賴汗部更名為“杜爾伯特達賴汗旗”（Дөрвөд Далай ханы хошуу）、原烏恩卓里克圖汗部更名為“巴彦钦达木尼乌拉旗”（Баянчандмань уулын хошуу）。1931年2月，行政區劃變更，在钦达木尼乌拉省的基礎上設立烏布蘇省和科布多省。

科布多地區的旗[编辑]

科布多地區下屬以下的旗：

清代旗名	博克多汗時期旗名	設立時間	始封者	下屬蘇木數	備註
賽音濟雅哈圖左翼盟/杜爾伯特達賴汗部
賽音濟雅哈圖左翼盟中右旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад баруун хошуу	巴特尔扎萨克旗 Баатар засгийн хошуу	1755	Дамиран	2	^[2]
賽音濟雅哈圖左翼盟中左旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад зүүн хошуу	岱青扎萨克旗 Дайчин засгийн хошуу	1754	Сэвдэн		^[3]
賽音濟雅哈圖左翼盟杜尔伯特汗旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы Дөрвөд ханы хошуу	杜尔伯特达赖汗旗 Дөрвөд Далай ханы хошуу	1754	Цэрэн	10	^[4]
賽音濟雅哈圖左翼盟中上旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад дээд хошуу	济农扎萨克旗 Жонон засгийн хошуу	1754	Машбат	1	^[5]
賽音濟雅哈圖左翼盟中後左旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хойд зүүн хошуу	墨尔根扎萨克旗 Мэргэн засгийн хошуу	1754	Гүншар	1	^[6]
賽音濟雅哈圖左翼盟中前旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад өмнөд хошуу	萨如拉札萨克旗 Саруул засгийн хошуу	1754	Ган	1	^[7]
賽音濟雅哈圖左翼盟中後旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хойд хошуу	彻辰扎萨克旗 Сэцэн засгийн хошуу	1754	Батмөнх	1	^[8]
賽音濟雅哈圖左翼盟中前右旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад өмнөд баруун хошуу	卫征扎萨克旗 Үйзэн засгийн хошуу	1754	Банжур	1	^[9]
賽音濟雅哈圖左翼盟中後右旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хойд баруун хошуу	胡日查扎萨克旗 Хурц засгийн хошуу	1754	Бар	1	^[10]
賽音濟雅哈圖左翼盟中後左旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад өмнөд зүүн хошуу	伊泰扎萨克旗 Эетэй засгийн хошуу	1754	Өвгөн	1	^[11]
賽音濟雅哈圖左翼盟中上旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад доод хошуу	额尔德尼扎萨克旗 Эрдэнэ засгийн хошуу	1754	Сэвдэн	1	^[12]
賽音濟雅哈圖左翼盟中旗 Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хошуу	恩赫扎萨克旗 Эрх засгийн хошуу	1754	Цэрэнмөнх	1	^[13]
賽音濟雅哈圖右翼盟/烏恩卓里克圖汗部
科布多參贊大臣下屬阿爾泰烏梁海右翼散秩大臣旗 Алтайн урианхайн баруун гарын сул сайдын хошуу	阿尔泰乌梁海右翼达尔罕扎萨克旗 Алтайн Урианхайн баруун гарын Дархан засгийн хошуу	1756		4	^[14]
科布多參贊大臣下屬阿爾泰烏梁海右翼總管旗 Алтайн урианхайн баруун гарын бүгдийн даргын хошуу	阿尔泰乌梁海右翼萨如拉扎萨克旗 Алтайн Урианхайн баруун гарын Саруул засгийн хошуу	1756		3	^[15]
科布多參贊大臣下屬阿爾泰烏梁海左翼散秩大臣旗 Алтайн урианхайн зүүн гарын сул сайдын хошуу	阿尔泰乌梁海伊特格木吉图扎萨克旗 Алтайн Урианхайн Итгэмжит засгийн хошуу	1756		1	^[16]
科布多參贊大臣下屬阿爾泰烏梁海右翼散秩大臣旗 Алтайн урианхайн баруун гарын сул сайдын хошуу	阿尔泰乌梁海右翼的玉斯特扎萨克旗 Алтайн Урианхайн баруун гарын Ёст засгийн хошуу	1756		4	^[17]
科布多參贊大臣下屬阿爾泰烏梁海左翼總管旗 Алтайн урианхайн зүүн гарын бүгдийн даргын хошуу	阿尔泰乌梁海左翼卓里克图扎萨克旗 Алтайн Урианхайн зүүн гарын Зоригт засгийн хошуу	1756		3	^[18]
賽音濟雅哈圖右翼盟前右旗 Дөрвөдийн баруун гарын Сайн заяатын чуулганы өмнөд баруун этгээдийн хошуу	毕希勒尔图扎萨克旗 Бишрэлт засгийн хошуу	1754	Гандорж	2	^[19]
賽音濟雅哈圖右翼盟中右旗 Дөрвөдийн баруун гарын Сайн заяатын чуулганы дундад баруун этгээдийн хошуу	厄鲁尔图扎萨克旗 Ерөөлт засгийн хошуу	1754	Гэндэн	2	^[20]
科布多參贊大臣下屬阿爾泰烏梁海左翼總管旗 Алтайн урианхайн зүүн гарын бүгдийн даргын хошуу	额泰扎萨克旗 Эетэй засгийн хошуу	1756		2	^[21]
賽音濟雅哈圖右翼盟前旗（扎薩克和碩親王旗） Дөрвөдийн Сайн заяатын баруун гарын чуулганы өмнөд засаг хошой чин вангийн хошуу	乌恩卓里克图汗旗 Үнэн зоригт ханы хошуу	1754	Цэрэн-Увш	12	^[22]
科布多參贊大臣下屬扎哈沁總管旗 Ховдын сайдын харьяа захчины захчины бүгдийн даргын хошуу	扎哈沁彻辰扎萨克旗 Захчины сэцэн засгийн хошуу	1778		4	^[23]
科布多參贊大臣下屬扎哈沁公旗 Ховдын сайдын харьяа захчины захчины гүнгийн хошуу	西扎哈沁扎萨克贝子旗 Захчины өрнөд засаг бэйсийн хошуу	1755	Мамуд	1	^[24]
科布多參贊大臣下屬阿爾泰烏梁海左翼副都統旗 Алтайн урианхайн зүүн гарын мэйрэн зангийн хошуу	楚图勒图扎萨克旗 Зүтгэлт засгийн хошуу	1756	Чулуун	4	^[25]
科布多參贊大臣下屬明阿特總管旗 Ховдын сайдын харьяа мянгадын бүгдийн даргын хошуу	明阿特岱青扎萨克旗 Мянгадын дайчин засгийн хошуу	1766		1	^[26]
科布多參贊大臣下屬額魯特總管旗 Ховдын сайдын харьяа Өөлдийн бүгдийн даргын хошуу	额鲁特卫征札萨克旗 Өөлдийн Үйзэн засгийн хошуу	1764		1	^[27]
賽音濟雅哈圖右翼盟下後旗 Дөрвөдийн баруун гарын Сайн заяатын чуулганы доод хойт хошуу	苏吉格图扎萨克旗 Сүжигт засгийн хошуу	1754	Лувсан	1	^[28]

注释[编辑]

参考文献[编辑]

嘉慶重修《大清一統志》
光緒《欽定大清會典事例》，全国图书馆文献缩微复制中心影印殿本
《清史稿》，中华书局点校本
譚其驤等，1974，《中國歷史地圖集》，北京：中國地圖出版社

[1] Ховд хот. Монголын түүх.

[2] Баатар засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[3] Дайчин засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[4] Дөрвөд Далай ханы хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[5] Жонон засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[6] Мэргэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[7] Саруул засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[8] Сэцэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[9] Үйзэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[10] Хурц засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[11] Эетэй засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[12] Эрдэнэ засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[13] Эрх засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

[14] Алтайн Урианхайн баруун гарын Дархан засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[15] Алтайн Урианхайн баруун гарын Саруул засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[16] Алтайн Урианхайн Итгэмжит засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[17] Алтайн Урианхайн баруун гарын Ёст засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[18] Алтайн Урианхайн зүүн гарын Зоригт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[19] Бишрэлт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[20] Ерөөлт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[21] Эетэй гүнгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[22] Үнэн зоригт ханы хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[23] Захчины сэцэн засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[24] Захчин гүнгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[25] Зүтгэлт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[26] Мянгадын дайчин засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[27] Өөлдийн Үйзэн засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[28] Сүжигт засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]